Jongeren -
9 tips om te leren schrijven
Jurre van den Berg is oud-redactielid van Doe Maar Dicht Maar en zelf dichter. Hij geeft workshops poëzie op middelbare scholen en treedt regelmatig op met zijn eigen werk. Dit zijn negen tips voor het schrijven van gedichten van Jurre;
1. Beschrijf geen emoties, maar roep emoties op
Mensen vinden gedichten vaak mooi omdat het over gevoelens bij een bepaalde situatie of een bepaalde persoon of voorwerp gaat. Maar door precies te zeggen waar het op staat en welke gevoelens je zelf ervaart ‘blokkeer’ je als het ware deze emotie bij de lezer. Een emotie is iets wat je moet voelen, niet iets wat je begrijpt wanneer het uitgelegd wordt. Probeer subtiel te omschrijven wat je voelt aan de hand van beelden en associaties. Dan komt het gevoel vaak veel beter over.
2. Rijmen hoeft niet
Als je kijkt naar de inzendingen voor de Doe Maar Dicht Maar gedichtenwedstrijd kiezen veel jongeren er voor hun gedichten te laten rijmen. Dit mag (vroeger deden bijna alle dichters dat), maar het hoeft zeker niet. Bedenk je alleen wel dat je gedicht hierdoor minder verrassend wordt: de lezer kan gaan gokken welk rijmwoord je aan het einde van de volgende zin gaat gebruiken.
3. Vermijd clichés
Inmiddels weet iedereen dat rozen rood zijn, en de lucht – als het mooi weer is – blauw. Ook de vergelijking van een traan en een regendruppel is al erg vaak gebruikt. Zulke woordcombinaties noem je clichés. Een cliché is een veelgebruikte en daardoor afgesleten uitdrukking, zegswijze, beeldspraak of vergelijking. Je wilt graag iets nieuws laten horen in je gedicht, probeer dan clichés te vermijden en je eigen (vaak veel mooiere) woorden te gebruiken.
Een gedicht schrijven is vaak een spel met woorden. Bedenk nieuwe woorden (neologismen), of gebruik bestaande woorden anders dan normaal.
4. Een beetje mysterieus
De kunst van een gedicht is vaak om niet precies te zeggen wat je bedoelt. Zeg niet dat je verliefd bent, maar probeer met andere woorden en beelden dit duidelijk te maken. Geef een soort aanwijzingen, licht een tipje van de sluier op. Door informatie weg te laten (waar speelt het gedicht zich af?, wie is de ‘hij’ precies?) maak je het gedicht spannend, en vertel je eigenlijk meer. Er is wel een schaduwzijde: onbegrijpelijkheid kan leuk zijn, maar het zou jammer zijn als niemand een idee waar het over gaat. Daarom is het vaak het beste een tussenweg tussen duidelijkheid en mysterie te kiezen.
5. Probeer te verrassen
Een gedicht schrijven is vaak een spel met woorden. Bedenk nieuwe woorden (neologismen), of gebruik bestaande woorden anders dan normaal. Gebruik eens woorden bij elkaar die eigenlijk niets met elkaar te maken hebben, of geef je gedicht een verrassende wending, en je zult zien dat het een mooi resultaat oplevert.
6. Maak gebruik van beelden en associaties
Een veel gebruikt en mooi middel om je tekst tot een echt gedicht te maken is beeldspraak. Als we denken aan iets bepaalds en daarbij komen andere dingen in de gedachten, dan spreken we van beeldspraak. Dit gebeurt vaak als beide dingen een overeenkomst hebben. Deze overeenkomst heet associatie. Beeldspraak kan dingen en gevoelens die je niet goed kan uitleggen vaak op een mooie, treffende en unieke manier overbrengen.
Niet alleen zelf oefenen met schrijven, maar ook het lezen van gedichten van (bekende) dichters kan erg helpen bij het verbeteren van je eigen gedichten.
7. Maak gebruik van klank
Een gedicht kan mooier worden als de klank de inhoud ondersteunt. Hier zijn trucjes voor. Een voorbeeld hiervan is rijm (eindrijm, binnenrijm), maar ook alliteratie (beginrijm) en assonantie (halfrijm van beklemtoonde klinkers) kan hierbij helpen. Op deze website vind je een goede uitleg en voorbeelden van deze klankmiddelen.
Ook kan de toon van een gedicht de inhoud ondersteunen. Hier zijn niet echt regels voor, maar door je gedicht hard op te lezen kun je het vaak wel horen.
8. Het hoeft niet over ‘grote dingen’ te gaan
Gedichten, dus ook de gedichten van jongeren, gaan vaak over hele ‘grote’, belangrijke dingen: liefde en verliefdheid, je somber voelen, een overleden persoon die je goed kende. Veel mensen herkennen deze gevoelens. Omdat ze zo sterk en belangrijk zijn komen ze vaak in gedichten tot uiting.
Echter, een goed gedicht hoeft echt niet per se over iets ‘groots’ te gaan. Het is moeilijk iets eigens te schrijven over onderwerpen waar al zo veel over geschreven is. Vaak kan een klein detail uit je alledaagse leven ook een mooi en uniek gedicht opleveren. Humor kan hier ook een rol in spelen.
9. Lees, lees, lees!
Niet alleen zelf oefenen met schrijven, maar ook het lezen van gedichten van (bekende) dichters kan erg helpen bij het verbeteren van je eigen gedichten. Ga eens naar de bieb en zoek een mooie (verzamel)bundel. Vraag je af waarom je een gedicht mooi vindt. Maar pas op: je hoeft andere dichters niet na te doen. De kracht van een gedicht is vaak de eigenheid van de schrijver, jong of oud.
Zoals ik in de inleiding al schreef bestaat er in de poëzie niet zoiets als ‘goed’ of ‘fout’. De negen tips die ik hierboven heb gegeven zijn dan ook geen wetten voor het schrijven van een goed gedicht. Ik ben er alleen wel van overtuigd dat de tips ingrediënten kunnen zijn voor een mooi gedicht. Probeer het uit, oefen er eens wat mee en laat andere mensen je gedichten lezen. Ik hoop dat er heel veel mooie gedichten uitkomen.Ben jij tussen de 12 en 18 jaar? Doe dan mee aan de wedstrijd Doe Maar Dicht Maar, Dichter bij 4 mei of word de nieuwe Jonge Dichter des Vaderlands.
Succes!
Bekijk een uitgebreide omschrijving van de tips met voorbeelden.